Een nieuwe leraar biologie wacht op ons in de Kern op donderdagavond 16 januari. Dirk Slagter ontwikkelt meteen een ouderwets strenge schoolklas-sfeer waarin wij ons, leden van ‘Groei en Bloei’ en ‘NMV De Vechtstreek’ best op nostalgische wijze comfortabel voelen. Als je wat wilt vragen, wel graag eerst even een vingertje, ja?
Niet geheel van humor ontdaan legt Dirk ons nog eens geduldig uit dat je bij het vermeerderen van dahlia’s beter kunt uitgaan van enkelbloemige dan van samengestelde bloemen. Want daar zitten de zaden in. Maar dat was de meeste van de 60 plantenliefhebbers wel bekend. Ze waren daar voor een lezing van oud-docent biologie en botanicus Dirk Slagter, die zijn laatste boek, uit november 2023 zou bespreken en voor een vriendenprijs te koop aanbieden.
Waarom dan dit boek?
Dirk begon zijn lezing met een uitleg over het belang van het bestuderen van winterkenmerken van houtige planten. In de winter, wanneer de meeste bomen en struiken hun bladeren hebben verloren, kunnen andere kenmerken zoals schors, knoppen, takstructuren en vruchten gebruikt worden om rechtstreeks te determineren. Gebeurde dat bij een eerder boek van Slagter nog met weliswaar zuivere selfmade lijntekeningen, in zijn nieuwe boek vertrouwt hij op knap gemanipuleerd vlijmscherp fotomateriaal.
Knoppen, takken, schors en herfstblad
Dirk vertelde dat je niet alleen in de zomer kunt determineren op bloem, blad, zaad en vorm, maar juist in de herfst en winter aan de subtiele eigenschappen van knoppen, takstructuur, schors en zelfs van verdroogde bladeren aan de hand van nerf en bruintint kunt ontdekken met welke boom of struik je te maken hebt. Hij legde uit hoe de vorm, grootte en kleur van knoppen kunnen variëren tussen soorten en zelfs binnen één enkele soort kunnen verschillen. Aan de hand van gedetailleerde kleurenillustraties uit zijn boek liet hij de unieke kenmerken van verschillende knoppen, bladoksels en schorsvariaties zien. Zijn boek bevat talloze voorbeelden van manieren waarop takken groeien, van de opwaartse richting van bijvoorbeeld de populier tot de zigzag-takken van de haagbeuk.
De echte botanicus verraadt zich wel zodra hij over diverse herfstbladkleuren, chlorofyl A en B, enzymen en caroteen begint, of de rol van magnesium die vanuit het blad terug moet naar de boom, anthocyaanzuur dat zorgt voor kleuring in bijvoorbeeld rode kool. Stressfactoren zoals vroege vorstinval, verschil van dag- en nachttemperatuur, de rol van zout, droogte, infectieziekten en insectenvraat zijn ook oorzaken van bladkleuring. Op een overheadfoto laat Dirk ons de vlekkerige verkleuring van dezelfde soort esdoorn zien, nog geen 10 meter van elkaar.
Vruchten en zaden
Hoewel de meeste bomen en struiken in de winter geen bladeren of bloemen hebben, kunnen hun vruchten en zaden nog aanwezig zijn. Dirk benadrukte hoe deze vaak over het hoofd geziene kenmerken nuttig kunnen zijn voor identificatie. Hij beschreef de karakteristieke vruchten van verschillende soorten, zoals de propellervormige zaden van de esdoorn en de felrode bessen van de hulst. Hoewel ik als nederig scribent bij “xylotheek” dus onmiddellijk de associatie met xylofoon legde, bleek het een tentoongestelde verzameling van voortbrengselen van diverse bomen te zijn. Na enig gymnasiaal gekissebis over het Drents krentenboompje, dat ineens Amerikaans krentenboompje moet heten, gaat onze schoolmeester na de pauze uitgebreid in op de totstandkoming van zijn boek en de heerlijke Nederlandse namen daarin, waarvan er meerdere door hemzelf zijn bedacht en door de botanische goegemeente inmiddels alom zijn geaccepteerd.
Conclusie
Dirk sloot zijn lezing af met een paar tips:
- Bij twijfel altijd twee mogelijkheden onderzoeken
- Voor kenmerken-onderzoek is geen botanische kennis vereist
- Geef steeds variaties binnen de soort weer
- Nederlandse namen zijn buiten wetenschappelijke sferen juist belangrijk.
Na zijn oproep aan onze klas om onze eigen omgeving te verkennen en de winterkenmerken van houtige planten te observeren, geeft hij aan uit te zien naar de excursie op 8 februari, die overigens al geheel is volgeboekt. Hij benadrukte dat, hoewel de winter misschien een tijd van rust lijkt, het een fascinerende periode is om de subtiele schoonheid van de natuur te ontdekken. Zijn boek, 'Ontdek Winterkenmerken van bomen, struiken, bamboes, houtige klimplanten en houtige kruipplanten', biedt een uitgebreide gids voor iedereen die deze verborgen schatten wil leren kennen.