(AANGEVULD OP 26 MAART 2024)
Als gevolg van het hoogwater van de afgelopen periode stond ook de Ommermars lange tijd onder water. In de technisch beheerde Vecht is alles gericht om dan het water zo snel mogelijk af te voeren. Alleen als te veel aanzanding in de rivier plaatsvindt en de waterveiligheid in het geding is wordt gebaggerd. Die veiligheid speelt niet in het pas aangelegde natuurontwikkelingsgebied Ommermars.
In dit gebied kregen de afgelopen hoogwaterperiode de natuurlijke rivierprocessen als sedimentatie, aanzanding en erosie volop de ruimte. Sedimentatie is het rivierproces waarbij zand èn slib wordt afgezet. Bij hoogwater zie je de slibafzetting vooral in de "luwte" van de overstromingsvlakte daar waar de rivier niet stroomt en het fijne sediment “slib” kans krijgt te bezinken. Van aanzanding is sprake als het sediment uit puur zand bestaat.
Sedimentatie, aanzanding en erosie in de aangelegde Vechtmeander in Ommermars, 7 maart 2024.
(foto: Hein Kuijper)
Nu het water is gezakt zijn de sporen van de kracht van de rivier goed te zien in het gebied. En het resultaat is zeer verrassend. Zo heeft de rivier over grote delen in de aangelegde Vechtmeander een dik pakket zand afgezet. Als gevolg daarvan is het inlaatpunt bij de Vecht afgesloten. Wel is er nog een open verbinding met de rivier bij het uitlaatpunt in de Vecht bij het Ommerkanaal.
De mate waarin de nevengeul aanzandt hangt af van de sedimentverdeling tussen hoofdgeul (Vecht) en de nevengeul in relatie tot de afvoerverdeling. Bij de afvoer van het hoogwater heeft de nevengeul ten opzichte van de Vecht het meeste sediment ontvangen en is daardoor het meeste aangezand. De aanzanding is begonnen aan de bovenstroomse zijde van de nevengeul en breidde zich in benedenstroomse richting uit. Het sediment is puur zand. In het terrein is dat goed te zien.
De vele aanzanding in de nevengeul zou een gevolg kunnen zijn dat de bodem van de nevengeul dieper ligt dan de bodem van de Vecht. Tijdens het hoogwater kiest de rivier dan de makkelijkste weg om het overtollige water af te voeren. Dat de nevengeul tijdens het hoogwater een belangrijke rol heeft gespeeld bij de waterafvoer is duidelijk te zien op een foto van Maria Kolossa. Hierop zie je dat er veel stroming en dus veel sedimenttransport plaatsvindt in deze nevengeul.
(foto: Maria Kolossa)
Is dat dichtslibben van die meander erg en moeten we niet ingrijpen en de aangelegde nevengeul uitbaggeren?
Nee, het doel van de Ommermars is waar mogelijk de natuur zijn gang te laten gaan en de natuurlijke processen volgen. Het rustgebied in het zuid-westelijke deel van de Ommermars is daar een mooi voorbeeld van. In de aangelegde open Vechtmeander heeft het hoogwater haar krachten getoond. Veel zand is hierin afgezet en er zijn zandbanken gevormd die worden afgewisseld met open water, drassige laagten en natte oeverzones. Hierdoor zijn nieuwe biotopen ontstaan die kansen bieden voor tal van organismen. Langs de Vecht komen deze plekken weinig voor. Ze bieden nieuwe voedsel- en voortplantingsplekken voor allerlei soorten. Ook soorten waarmee het (inter)nationaal niet goed gaat. Voorbeelden hiervan zijn de groenpootruiter, oeverloper, witgatje en scholekster.
De zandbanken met aangrenzende open water vormen ook een geschikt biotoop voor tal van insecten waaronder de zeldzame beekrombout. Op ondiepe, traag stromende plaatsen waar veel slib of fijn zand is afgezet, graven de larven van deze libellensoort zich in de zandige rivierbodem. ’s Nachts jagen ze op de bodem.
In de door erosie afgekalfde oevers zijn steilwanden ontstaan die broedgelegenheid bieden aan de beschermde inheemse soorten oeverzwaluw en ijsvogel.
Het vele water, voor een deel afkomstig van het kalkrijke brongebied van de Vecht in Darfeld (D), heeft ook een kleine hoeveelheid kalk afgezet op de oeverlanden. Hierdoor wordt de zure grond geneutraliseerd en dat biedt kansen voor de vestiging van unieke Vechtdalflora, waaronder onze “Vechtanjer”.
We moeten niet te snel de natuur willen corrigeren. De ontwikkelingen volgen daar kunnen we veel van leren.
Laat je verrassen in de veranderende Ommermars!
Hein Kuijper